Niemal każda sprawa sądowa z udziałem małoletnich dzieci ma stały element w postaci przesłuchania dziecka w tzw. Niebieskim pokoju. Nazwa jest jedynie zwyczajowa – niebieski pokój zazwyczaj nie ma niebieskich ścian, niemniej jednak jest urządzony w taki sposób, aby w jak największym stopniu zminimalizować stres, który towarzyszy każdemu przesłuchaniu.
Jak wygląda Niebieski pokój?
„Niebieski pokój” składa się z dwóch pomieszczeń przedzielonych lustrem weneckim:
- pokoju przesłuchań przeznaczonego dla osoby przesłuchiwanej – w naszym przypadku dziecka, osoby przesłuchującej tj. Sędziego oraz w razie potrzeby psychologa dziecięcego;
- pokoju technicznego przeznaczonego dla stron, pełnomocników oraz innych uprawnionych osób.
Pokój przesłuchań wyposażony jest w kamery, mikrofony oraz zestawy nauszne pozwalające na bezpośrednie porozumiewanie się między pokojem technicznym, a osobą przesłuchującą. Pokój umeblowany jest w sposób zapewniający komfortowe przebywanie w nim dzieci – zwykle ma kolorowe meble lub ściany, są w nim zabawki, książki, kolorowanki oraz inne elementy budzące przyjazne skojarzenia – obrazki, kwiaty, kolorowe elementy wystroju.
Pokój techniczny wyposażony jest w sprzęt audio-wideo pozwalający rejestrować przesłuchanie oraz sporządzić zapis na płycie DVD.
Czy przesłuchanie jest dla dziecka stresujące?
Przesłuchanie dziecka odbywa się w sposób, który zapewnia zminimalizowanie stresu związanego z wizytą w sądzie. Chciałabym napisać, że jest to bezstresowe dla dziecka, ale nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować stresu chociażby ze względu na to, że dla dziecka jest to nowa sytuacja, a takiej zawsze towarzyszy lęk i niepewność.
Tym bardziej, że najczęściej w niebieskim pokoju znajdują się dzieci, które:
- są świadkami przemocy lub innych niewłaściwych zachowań;
- są ofiarami takich sytuacji;
- pomiędzy rodzicami dziecka istnieje konflikt, który należy rozstrzygnąć w sposób, jak najpełniej chroniący interesy oraz dobro dziecka;
- są sprawcami niewłaściwych zachowań i należy odnaleźć i wyjaśnić ich przyczynę, a także znaleźć najlepszą formę pomocy.
Czy mogę być z dzieckiem w Niebieskim pokoju podczas przesłuchania?
Podczas przesłuchania dziecko w pokoju jest bez rodzica/rodziców. Towarzyszy mu jedynie Sędzia, który prowadzi sprawę i najczęściej psycholog dziecięcy.
Samo przesłuchanie to nic innego jak rozmowa dziecka z Sędzią – dziecko nie jest przesłuchiwane w taki sposób, jak dorośli, a Sędzia jest bardzo dobrze przygotowany do tego, aby podczas czynności zapewnić psychiczne bezpieczeństwo dziecka. W Niebieskim pokoju sędzia nie ma ma ubranej togi, ani łańcucha z orłem – jest ubrany w zwykle ubrania. Dzięki temu bardzo często małe dzieci w ogóle nie zdają sobie sprawy z tego, że składają zeznania przed Sądem, dzięki czemu są bardziej komunikatywne i otwarte.
O co Sąd pyta dziecko?
To jakiego rodzaju pytania zadaje i w którym kierunku prowadzi rozmowę Sąd zależy od rodzaju sprawy oraz wieku i poziomu dojrzałości dziecka. Jeśli dziecko jest w wieku przedszkolnym zwykle Sadzią pyta o to jak dziecko się nazywa, z kim mieszka, czy chodzi do przedszkola, jakie ma ulubione zabawki czy sposoby spędzania wolnego czasu czy ma swoich ulubionych kolegów. Celem takich pytań jest przede wszystkim wzbudzenie w dziecku poczucia komfortu i bezpieczeństwa, aby w żaden sposób nie odczuło tego, że właśnie jest przesłuchiwane.
Jeśli sprawa dotyczy kwestii rodzinnych tj. kontaktów z rodzicami/władzy rodzicielskiej zazwyczaj Sąd pyta o to z kim dziecko mieszka, jak się czuje w takiej sytuacji, czy chciałoby coś zmienić, czy pojawiają się jakieś trudności. Dziecko nie wie, że podczas przesłuchania za lustrem weneckim czynnościom przysłuchują się inne osoby, co ma zapewnić mu swobodę i komfort wypowiedzi.
Czy Sąd pyta dziecko o to czy woli być z mamą czy tatą?
Bardzo rzadko i to w przypadku jedynie starszych dzieci zdarzają się bezpośrednie pytania o to z kim dziecko chciałoby mieszkać – a to z prostego powodu, aby nie stawiać dziecka w bardzo obciążającej psychicznie sytuacji konieczności wyboru, a w konsekwencji aby nie wikłać dziecka w konflikt lojalnościowy, który wywiera bardzo niekorzystny wpływ na rozwoju dziecka.
Nieco inaczej wygląd przesłuchanie, kiedy dziecko jest świadkiem lub ofiarą przemocy, ponieważ koniecznym jest ustalenie tego jakie kroki podjąć, aby jak najpełniej chronić dziecko. Pytania muszą być z tego powodu bardziej konkretne, ale zazwyczaj są zadawane w sytuacji zabawy i luźnej rozmowy, aby dziecko nie musiało powtórnie przeżywać traumy, jaka je spotkała bezpośrednio lub której było świadkiem.
Jaka jest rola psychologa w przesłuchaniu dziecka?
Pomieszczenie techniczne stanowi łącznik pomiędzy stronami procesowymi, a dzieckiem i przesłuchującym Sędzią. Kiedy Sędzia zakończy przesłuchanie dziecka, zazwyczaj pytania dziecku zadaje psycholog, o ile uczestniczy w czynnościach. Jego pytania zmierzają m.in. do ustalenia tego czy:
- zeznania dziecka są wiarygodne – dziecko nie jest zmanipulowane przez jednego z rodziców lub sprawcę przemocy, nie konfabuluje i nie kłamie;
- dziecko jest w stanie złożyć świadome zeznania – tzn. czy poziom dojrzałości i rozwoju dziecka umożliwia mu udzielenie świadomych i mających moc dowodową odpowiedzi.
Niezwykle ważnym zadaniem psychologa jest obserwowanie komunikacji niewerbalnej dziecka, która często jest bardziej diagnostyczna, niż informacje uzyskane podczas przesłuchania. Zdarzają się również sytuacje, w których psycholog po zakończonym przesłuchaniu dodatkowo bada dziecko, tak aby móc ustalić powyższe kwestie i w tym celu po zakończeniu przesłuchania zaprasza rodzica z dzieckiem na dodatkową konsultację. Kilkanaście minut przesłuchania to bardzo często zbyt krótko, aby poznać i właściwie ocenić dziecko. W takiej sytuacji psycholog sporządza dodatkową opinię dot. dziecka, która jest, jako dowód dołączana do akt postępowania i ocenia zdolności poznawcze dziecka oraz przydatność dowodową jego zaznań.
Czy osoby znajdujące się w pomieszczeniu technicznym np. pełnomocnicy mogą zadawać pytania dziecku?
Jeśli Sąd zezwoli na udział w przesłuchaniu stron lub ich pełnomocników, a tak dzieje się bardzo często, mają prawo zadawania dziecku pytania, jednak możliwość ta jest ograniczona ze względu na potrzebę ochrony dziecka. Zadawanie pytań odbywa się za pośrednictwem Sędziego, który ma specjalne urządzenie nauszne pozwalające na komunikację pomiędzy pomieszczeniami i przekazywanie mu pytania, jakie chcemy zadać dziecku. Sędzia po usłyszeniu pytania decyduje czy może takie pytanie zadać czy też nie, gdyż może naruszać interes dziecka. Jest to niezwykle istotne w kontekście ochrony małoletniego, którego dobro musi być bezwzględnie chronione.
Jak przygotować dziecko do przesłuchania?
Najprostsza i najlepsza odpowiedź brzmi – nie przygotowywać, a z pewnością nie przekazywać dziecku tego, co ma powiedzieć Sędziemu i czego od niego oczekujemy. Takie zachowanie stanowi dla dziecka niewyobrażalną krzywdę i może skutkować, jeśli zostanie ujawnione poważnymi konsekwencjami w postaci np. wszczęcia przez Sąd z urzędu sprawy w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej. Nasza rola, jako opiekuna ogranicza się do tego, aby:
- przywieźć dziecko do Sądu odpowiednio wcześniej, aby uniknąć stresu związanego np. z korkami na trasie dojazdowej do Sądu (który pośrednio udziela się również dziecku);
- zabrać dziecku coś do zjedzenia i picia (na wszelki wypadek, gdyby zrobiło się głodne);
- zabrać ulubioną zabawkę dziecka, którą będzie mogło wziąć ze sobą do Niebieskiego pokoju – bardzo często naprawdę pomaga;
- w sytuacji, w której w sądzie jest obecny np. drugi rodzic, umożliwić dziecku, jeśli tylko ma taką potrzebę nieskrępowany kontakt z tym rodzicem, aby czuło naszą akceptację w każdej podjętej przez siebie decyzji.
