Czy zastanawiałeś się kiedyś, co się dzieje gdy spadkodawca przekazuje cały swój majątek zupełnie obcej osobie? Czy ma całkowitą swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem? Komu polski system prawny przyznaje większą ochronę – woli spadkodawcy czy obowiązkom wynikającym z więzów pokrewieństwa? Czy masz prawo do majątku zmarłego, pomimo że nie otrzymałeś nic w testamencie?
Odpowiedź na te pytania oraz wiele innych, kluczowych dla wielu z nas, w sytuacji śmierci najbliższej osoby w najnowszym poście, z którego dowiedz się m.in.;
- czym jest zachowek i z jakiego powodu został wprowadzony?
- kto ma prawo do ubiegania się o jego zapłatę?
- jaka obliczyć wysokość zachowku?
- kiedy tracimy uprawnienie do domagania się zapłaty zachowku?
- ile mamy czasu na jego uzyskanie – kiedy ulega przedawnieniu?
Czym jest zachowek i po co został wprowadzony?
Najprościej rzecz ujmując zachowek to część spadku do której otrzymania są uprawieni najbliżsi członkowie rodziny zmarłego, którzy:
- zostali pominięci w testamencie;
- otrzymali zbyt niską część majątku zmarłego .
Jest to instytucja prawna mająca na celu przede wszystkim ochronę interesów rodziny, szczególnie w sytuacji, gdy testament sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego i powołuje do dziedziczenia jedynie osoby obce dla zmarłego spadkodawcy. Jest to forma rekompensaty dla bliskich, która ma wynagrodzić im fakt, że nie otrzymali nic z majątku zgromadzonego za życia przez członka ich najbliższej rodziny.
Przykład:
Umiera 89-letni Jan Nowak. Jan Nowak w chwili śmierci ma czworo dzieci oraz kilkoro wnuków. Jego żona zmarła kilka lat wcześniej, a zatem do spadku po zmarłym powołane są jedynie jego zstępni. Jan Nowak „za życia” nie dokonywał żadnych darowizn na rzecz swoich bliskich, cały majątek jaki zgromadził tj. kilka nieruchomości, trzy samochody i 2 miliony złotych na koncie w chwili śmierci znajdowały się w jego wyłącznym posiadaniu.
Po śmierci Jana Nowaka okazuje się, że półtorej roku przed śmiercią sporządził testament, w którym do całości spadku powołał 30-letnią Cecylię Kowalską – swoję nową, młodszą partnerkę. Jeśli testament został sporządzony w sposób ważny – Jan Nowak wiedział jakiej czynności dokonuje, był świadomy tego, co robi i nie znajdował się „pod przymusem” ze strony Cecylii Kowalskiej dzieciom Jana Nowaka nie przysługuje spadek po zmarłym, mają natomiast uprawienie do domagania się zapłaty zachowku od jedynej spadkobierczyni Cecylii Kowalskiej.
Kto posiada uprawnienie do domagania się zapłaty zachowku?
Do grona osób uprawnionych do żądania zachowku należą najbliżsi członkowie rodziny zmarłego :
- zstępni zmarłego (dzieci, wnuki, prawnuki)
- małżonek zmarłego;
- rodzice zmarłego.
Katalog osób uprawnionych do otrzymania zachowku jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że tylko wskazane powyżej osoby są uprawnione do korzystania z ochrony dziedziczenia w postaci możliwości domagania się zapłaty zachowku.
UWAGA!
Podobnie jak w przypadku zasad dziedziczenia, które poznaliście w poprzednich postach, dalsi zstępni zmarłego uzyskują uprawnienie do uzyskania zachowku dopiero w momencie, kiedy nie żyją bliżsi wstępni lub są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Wnuk uzyskuje uprawnienie do domagania się zapłaty zachowku po dziadku w momencie, kiedy w chwili śmierci spadkodawcy nie żyje syn lub córka zmarłego. Podobnie prawnuk nabywa to uprawienie dopiero w momencie, kiedy nie żyją bliżsi wstępni zmarłego (dzieci oraz wnuki).
Jaka jest wysokość zachowku, którego zapłaty możesz się domagać?
Wysokość zachowku wynosi odpowiednio:
- połowę wartości majątku spadkowego, który osoba uprawniona otrzymałaby na podstawie dziedziczenia ustawowego;
- 2/3 wartości majątku spadkowego, które osoba uprawniona otrzymałaby na podstawie dziedziczenia ustawowego, jeśli osoba uprawniona jest albo trwale niezdolna do pracy albo małoletnia.
Wysokość zachowku jest zatem zależna zarówno od wartości masy spadkowej, jak również tego, jaki ułamek tej masy przysługiwałby osobie pominiętej w testamencie na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Przykład:
Znany nam z poprzedniego przykładu Jan Nowak miał 4 dzieci i jak wiemy żadne z nich nie zostało powołane do spadku – całość otrzymała Cecylia Kowalska. Każde z dzieci żyje w chwili śmierci Jana Nowaka, a zatem tylko dzieci nabywają uprawnienia do domagania się od Cecylii Kowalskiej zapłaty zachowku. Dzieci nabywają kolejno uprawienie do domagania się zapłaty zachowku w wysokości:
- Katarzyna Nowak i Michał Nowak- 1/2 udziału jaki przysługiwałby im po ojcu Janie Nowaku na podstawie dziedziczenia ustawowego, obydwoje są pełnoletni i zdrowi;
- Lilianna Nowa – 2/3 udziału jaki przysługiwałby jej po ojcu Janie Nowaku na podstawie dziedziczenia ustawowego, Lilianna od urodzenia cierpi na porażenie mózgowe i jest trwale niezdolna do pracy;
- Antoni Nowak – 2/3 udziału jaki przysługiwałby mu po ojcu Janie Nowaku na podstawie dziedziczenia ustawowego, Antoni Nowak ma 12 lat i jest małoletni.
Jak obliczyć konkretną wartość zachowku, jaka należy się nam po spadkodawcy?
Niestety nie jest to proste zadanie i w tym zakresie warto jest skorzystać z pomocy profesjonalisty. Oto kilka najważniejszych zasad, które regulują zasady obliczania wysokości zachowku:
- przy obliczaniu realnej (czystej) wartość spadku bierzemy pod uwagę zarówno aktywa, jak i pasywa spadkowe – jeśli spadkodawca zostawił majątek warty 500.000,00 zł i długi w wysokości 200.000,00 zł i są to jedyne elementy spadku, czysta wartość spadku na podstawie której obliczamy zachowek będzie wynosiła 300.000,00 zł tj. różnicę pomiędzy aktywami i pasywami – dokładnie tyle, ile pozostanie po spłaceniu zadłużenia;
- do wartości spadku doliczamy darowizny, jakich spadkodawca dokonał za jego życia oraz zapisy windykacyjne;
UWAGA !
Wyjątkiem są tutaj tzw. „drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danym środowisku” np. prezenty z okazji urodzin czy świąt (jeśli nie są bardzo wartościowe).
- do wartości spadku nie zaliczamy darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty (licząc wstecz od daty śmierci spadkodawcy) darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
- przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (dziecku, wnukowi) nie doliczamy do wartości spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego;
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie doliczamy się do wartości spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa.
Jak najprościej obliczyć wysokość zachowku? Spójrz na poniższy przykład.
Umiera Tadeusz Wójcik, który pozostawia po sobie żonę i dwójkę dzieci. W testamencie, który sporządza na kilka lat przed śmiercią zostawia cały majątek żonie powołując ją do całości spadku. Czysta wartość spadku wynosi 600.000,00 zł. Udział, jaki dzieci i żona otrzymałyby przy dziedziczeniu ustawowym, to 1/3 masy spadkowej dla każdego, czyli po 200 000 zł na osobę. Zachowek dla każdego z dzieci wynosi więc połowę tej kwoty, czyli 100 000 zł – każde z dzieci jest bowiem pełnoletnie i nie ma żadnych niepełnosprawności, które uzasadniałyby podwyższenie zachowku do 2/3.
Kiedy nie otrzymasz zachowku?
Są takie sytuacje, kiedy co prawda zgodnie z kodeksem co do zasady będzie przysługiwał Ci zachowek, jednak nie będziesz mógł starać się o jego uzyskanie. Ma to miejsce gdy:
- zostałeś skutecznie wydziedziczony w testamencie,
- zostałeś uznany przez Sąd za osobę niegodną dziedziczenia po zmarłym;
- złożyłeś skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku;
- zawarłeś ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia,
- spadkodawca przed śmiercią wniósł sprawę o orzeczenie rozwodu lub separacji z tobą z twojej winy, a żądanie to było uzasadnione;
- pomiędzy tobą, a spadkodawcą w chwili jego śmierci była prawomocnie orzeczona separacja.
Ciekawostka !
Skuteczne wydziedziczenie w testamencie dziecka, nie pozbawia prawa do zachowku wnuka. W takiej sytuacji wstępuje on w miejsce wydziedziczonego rodzica i może dochodzić spadku do zmarłym wstępnym (babci czy dziadku). Bardzo niewielki procent osób zdaje sobie z tego sprawę, a takie sprawy sądowe kończą się wygraną i zasądzeniem należnego zachowku.
Czy roszczenie o zapłatę zachowku ulega przedawnieniu?
Tak, dokładnie tak jak wszystkie inne roszczenia majątkowe. Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku wynosi pięć od ogłoszenia testamentu. Ogłoszenia testamentu zostaje dokonane w toku specjalnego postępowania przed sądem lub notariuszem, może zostać dokonane również, w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku i wówczas sąd sporządza odrębny protokół z tej czynności.
BARDZO WAŻNE !
Aby skutecznie przerwać bieg terminu przedawnienia, należy przed upływem pięciu lat wnieść pozew do właściwego Sądu o zapłatę zachowku. Samo wysłanie do zobowiązanego wezwania do zapłaty zachowku nie powoduje przerwania biegu terminu przedawnienia.
Co w praktyce oznacza przedawnienie roszczenia o zachowek?
Najprościej rzecz ujmując, tyle że dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia rj. zapłaty zachowku. Podniesienie przed Sądem zarzutu przedawnienia oznacza oddalenie roszczenia o zapłatę zachowku w całości, a więc przegranie sprawy sądowej. W takiej sytuacji nie tylko nie otrzymamy zachowku, ale będziemy musieli również zapłacić koszty sądowe, a często również koszty zastępstwa drugiej strony przez pełnomocnika.
Stąd też tak ważne jest skrupulatne pilnowanie biegu terminów sądowych i nie odwlekanie wnoszenia sprawy do Sądu na ostatnią chwilę.
