Sprawdź czy należy Ci się spadek po zmarłym, czyli wszystko co powinieneś wiedzieć o dziedziczeniu na podstawie ustawy.

W Polsce jedynie w około 10% spraw spadkowych dochodzi do dziedziczenia na podstawie testamentu. Zdecydowana większość spraw to sprawy gdzie dochodzi do nabycia spadku po zmarłym na podstawie ustawy tj. zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia. Dzieje się tak z wielu różnych powodów. Najczęstszą przyczyną jest brak sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, jednak zdarzają się również sytuacje w których testament, pomimo jego sporządzenia zostanie uznany za nieważny lub wszyscy powołani do dziedziczenia na podstawie testamentu odrzucą spadek bądź nie będą mogli dziedziczyć.

Post, który właśnie czytasz ma za zadanie umożliwić Ci zrozumienie zasad ustawowego porządku dziedziczenia oraz pozwolić na samodzielne określenie kręgu spadkobierców po zmarłym oraz odpowiedzieć na najczęściej pojawiające się pytania i wątpliwości.

Pierwszeństwo w dziedziczeniu na podstawie ustawy ma zawsze małżonek zmarłej osoby oraz jego dzieci. Co do zasady wszystkie te osoby dziedziczą w częściach równych (czyli dokładnie tyle samo) z tym, że małżonek zmarłego jest nieco bardziej uprzywilejowany i zawsze musi dziedziczyć m.in. 1/4 (dotyczy to sytuacji, kiedy małżonkowie mieli więcej, niż troje dzieci).

Przykłady:

• Spadkodawca Tomek ma żonę i jedno dziecko. Na podstawie ustawy każde z nich dziedziczy po 1/2 całości spadku, czyli po połowie.
• Spadkodawca Janek ma żonę i dwoje dzieci. Na podstawie ustawy każde z nich dziedziczy po 1/3 całości spadku.
• Spadkodawca Marcin ma żonę i troje dzieci. Na podstawie ustawy każde z nich dziedziczy po 1/4 całości spadku.

W każdym z podanych przykładów każdy ze spadkobierców ustawowych dziedziczy po dokładnie tyle samo.

Proste? To skomplikujemy nieco nasz przykład.

Uwaga! Tutaj przyda się wiedza z zakresu „podstawówki” i tak bardzo przez wszystkich uwielbiane ułamki.

• Spadkobierca Piotr ma żonę i czworo dzieci. Na podstawie ustawy żona dziedziczy 1/4 całości spadku, a dzieci łącznie 3/4 całości spadku, czyli po 3/16 całości spadku.
• Spadkobierca Gabriel ma żonę i piątkę dzieci. Na podstawie ustawy żona dziedziczy 1/4 całości spadku, a dzieci łącznie 3/4 całości spadku, czyli po 3/20.

A teraz kilka odpowiedzi na problemy i pytania, jakie mogą się pojawić w związku z dziedziczeniem zgodnym z przedstawionym porządkiem.

Co dzieje się w sytuacji, w której w jedno z dzieci spadkodawcy nie dożyje „otwarcia spadku po zmarłym” tj. umrze wcześniej, niż spadkodawca?

W takiej sytuacji dziedziczą jego zstępni tj. dzieci, a jeśli te nie żyją wnuki w dokładnie takich samych częściach.

Wyjaśnienie !

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w dokładnie tym momencie dochodzi do nabycia prawa do spadku przez spadkobierców ustawowych. Momentem otwarcia spadku jest zawsze moment śmierci.

Przykłady;

• Umiera 80- letni Krystian, który ma żonę oraz trójkę dzieci. Jedno z trójki dzieci tj. 40-letnia Ewelina nie dożyło otwarcia spadku po ojcu. Ewelina w chwili śmierci miała 2 dzieci: Zuzannę i Jana. W takiej sytuacji spadek po Krystianie dziedziczy w 1/4 całości spadku żona oraz dzieci również po 1/4 całości spadku. W miejsce zmarłej Eweliny wstępują jej dzieci Zuzanna i Jan i otrzymują po 1/2 przypadającego jej udziału w całości spadku, co daje każdemu z nich 1/8 udziału w całości spadku po zmarłym Krystianie- 1/4 dzielimy na 2 i otrzymujemy właśnie taki udział.
• Umiera 90- letni Andrzej M. który  ma żonę oraz trójkę dzieci. Jedno z trójki dzieci tj.  60-letnia córka Ewelina nie dożyła otwarcia spadku. Ewelina miała jedno dziecko Katarzynę, która również nie dożyła otwarcia spadku. Katarzyna miała jednego syna Karola. W takiej sytuacji spadek po  dziedziczy w 1/4 całości spadku żona oraz dzieci również po 1/4 całości spadku. W miejsce zmarłej Eweliny wstępuje jej syn, czyli wnuk Andrzeja, który otrzymuje cały przypadający jej udział, co daje każdemu ze spadkobierców tj. żonie, dwójce żyjących dzieci oraz wnukowi po 1/4 całości spadku.

A co z dziećmi, które zostały adoptowane – czy one również dziedziczą na podstawie ustawy?

Tak, jeśli dzieci zostały adoptowane w drodze tzw. przysposobienia pełnego są traktowane dokładnie tak samo, jak dzieci biologiczne. Dziedziczą zatem po zmarłym na takich samych zasadach, jak jego biologiczne dzieci – taka jest zresztą idea adopcji – stworzenie pełnoprawnej rodziny. Dzieci, które zostały adoptowane w ten sposób nie dziedziczą natomiast po swojej rodzinie biologicznej. Ze względu na to, że sam temat adopcji oraz dziedziczenia ustawowego w przypadku adopcji pełnej oraz niepełnej jest bardzo skomplikowany, zostanie omówiony w osobnym poście.

UWAGA!

Często zdarza się, że klienci pod pojęciem: „adopcji” rozumieją dokładnie to samo, co pod pojęciami: „rodziny zastępczej” czy „pieczy zastępczej.” Jeśli dziecko nie zostanie przysposobione, a będziesz sama lub ze współmałżonkiem pełnić wobec niego jedynie funkcję rodziny zastępczej, nie będzie ono w ogóle powołane do spadku na podstawie ustawy. Stąd też tak ważne jest – oczywiście, jeśli taka jest intencja 'twoja” lub „wasza” (wraz ze współmałżonkiem)aby dopełnić wszelkich procedur związanych z adopcją, która formalnie czyni z was pełnoprawną rodzinę ze wszelkimi wynikającymi z więzów pokrewieństwa uprawieniami i zobowiązaniami.

Czy należy mi się spadek po byłym współmałżonku?

Do dziedziczenia ustawowego nie są powołani „byli” małżonkowie, którzy nawzajem po sobie nie dziedziczą. Podobnie nie dziedziczą po sobie osoby w stosunku do których została orzeczona w sposób prawomocny separacja.

Ale… Jeśli jeden spośród małżonków umrze po wniesieniu pozwu o separację o rozwód, ale przed zakończeniem postępowania prawomocnym orzeczeniem Sądu sprawa o rozwód lub separację zostanie umorzona. Małżonek, który pozostaje przy życiu co do zasady będzie zatem dziedziczył po zmarłym.

Czy istnieje możliwość, aby w takiej sytuacji (śmierć małżonka) w trakcie postępowania rozwodowego pozbawić go prawa do dziedziczenia na podstawie ustawy?

Tak, niemniej jest to sprawa dość skomplikowana. Wymaga wytoczenia wytoczenia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Powództwo może zostać wytoczone przez każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych, którzy są powołani do dziedziczenia z tym właśnie współmałżonkiem. Uwzględnienie takiego powództwa wymaga wykazania szeregu przesłanek np. wykazania winy żyjącego małżonka w rozpadzie małżeństwa. Temat jest na tyle rozbudowany i „na pierwszy rzut oka” skomplikowany, że będzie o nim kolejny post.

A co stanie się jeśli jeden z małżonków umrze, a małżeństwo nie ma dzieci?

Do dziedziczenia na podstawie ustawy zostaną powołani: żyjący współmałżonek oraz rodzice zmarłego.

W takiej sytuacji żyjący małżonek dziedziczy połowę spadku tj. 1/2 całości spadku i rodzice wspólnie również 1/2 całości spadku tj. każdy z nich po 1/4 całości spadku.

Co dzieje się w sytuacji, kiedy zmarły małżonek nie miał ojca tj. ojcostwo nigdy nie zostało ustalone?

Takie sytuacje wbrew pozorom zdarzają się dość często, gdyż wiele kobiet decyduje się na samotne macierzyństwo. W takiej sytuacji żyjący małżonek oraz matka dziedziczą równo po połowie, czyli po 1/2 całości spadku.

A co dzieje się w sytuacji, w której zmarły spadkodawca nie ma ani małżonka, ani dzieci?

Do całości spadku są powoływaniu jego rodzice w częściach równych tj. po 1/2 całości spadku.

Sytuacja nieco bardziej komplikuje się, kiedy żyje jedynie jeden z rodziców spadkodawcy. W takim wypadku do dziedziczenia po zmarłym zostają powołani: żyjący rodzic, który otrzymuje 1/2 całości spadku oraz rodzeństwo, które wspólnie dziedziczy 1/2 całości spadku tj. udział przypadający zmarłemu rodzicowi.

Przykłady:

• Umiera 40-letnia Kinga, która jest po rozwodzie i nie ma dzieci. Kinga w chwili śmierci miała dwoje żyjących rodziców, a zatem dziedziczą oni po 1/2 całości spadku.
• Umiera 37-letnia Zuzanna, której ojciec zmarł 5 lat przed jej śmiercią. W chwili śmierci miała matkę oraz 4 rodzeństwa. W takiej sytuacji matka Zuzanny dziedziczy 1/2 całości spadku, zaś rodzeństwo łącznie 1/2 całości spadku, czyli każde z nich po 1/8 całości spadku.

Uwaga!

Jeśli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku i ma żyjących zstępnych (dzieci, wnuki czy prawnuki) udział przypadający zmarłemu przypada jego zstępnym w częściach równych.

Przykład:

• Umiera 37-letnia Wanda, której matka zmarła rok przed jej śmiercią. W chwili śmierci miała ojca oraz 2 rodzeństwa, z których żyje siostra Małgosia, a nie żyje brat Michał. Brat Michał pozostawił po sobie dwójkę żyjących dzieci: Zofię i Grzegorza. W takiej sytuacji ojciec Wandy dziedziczy 1/2 całości spadku, siostra Małgosia 1/4 całości spadku, a dzieci Zofia i Grzegorz po 1/8 całości spadku.
• Umiera 20-letni Patryk., który pozostawił po sobie jedynie matkę oraz brata. W takiej sytuacji, każde z nich dziedziczy po 1/2 całości spadku.

Ważne!

W sytuacji, w której zmarły pozostawi jedynie współmałżonka i jednego z rodziców- nie mając rodzeństwa, żyjący współmałżonek oraz rodzic będą dziedziczyć po 1/2 całości spadku.

Nie sposób jest nie zauważyć, że małżonek, jako osoba najbliższa dla zmarłego spadkodawcy ma pozycję uprzywilejowaną, bo ja pewnie zauważyliście:

• dziedziczy zawsze, co najmniej połowę spadku;

Czy istnieją sytuacje, kiedy spadek będą dziedziczyć dziadkowie spadkodawcy?

Tak, zdarzają się takie sytuacje, chociaż niezwykle rzadko. Dzieje się tak w przypadku braku: zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy – a zatem, jak zauważyliście wszystkich osób, które dziedziczą „przed dziadkami.” 

• jeżeli żyje zarówno dziadek, jak i babcia każde z nich dziedziczy po 1/2 całości spadku;
• jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych;
• jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych;
• w przypadku braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Wskazane zasady dziedziczenia przez dziadków spadkodawcy są zatem analogiczne do tych, które dotyczą krewnych dziedziczących przez nimi.

Co dzieje się ze spadkiem, kiedy zmarły nie miał również dziadków, ani dziedziczących w ich miejsce krewnych?

Jeśli spadkodawca miał małżonka, który z kolei miał dzieci spoza małżeństwa – tzw. pasierbów, to właśnie oni dziedziczą w dalszej kolejności. Istotna różnica w porównaniu z poprzednimi osobami jest jednak taka, że w przypadku braku pasierbów nie dziedziczą już ich zstępni.

Czy mogą zdążyć się sytuacje, w których spadku nikt nie odziedziczy?

Nie. Na gruncie obowiązujących przepisów prawnych, jeśli spadkodawca nie ma żadnych krewnych, którzy mogliby odziedziczyć spadek lub też odrzucą oni spadek albo z innych przyczyn nie będą dziedziczyć, spadkobiercą staje się gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Wiem, że temat z którym dzisiaj się zmagamy jest skomplikowany i nawet przy moich staraniach, aby uczynić go jak najbardziej przyjaznym może budzić niejasności. Jeśli zatem macie jakieś pytania/wątpliwości zapraszam do kontaktu celem ich wyjaśnienia.