W obowiązującym w Polsce systemie prawnym mamy dwa sposoby dziedziczenia: dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie testamentowe, które wyłącza ustawowy porządek dziedziczenia. Oczywiście najważniejszą zasadą jest przyznanie tzw. prymatu czyli pierwszeństwa woli spadkodawcy który może na wypadek śmierci dobrowolnie rozporządzać swoim majątkiem, jednak warto pamiętać o zagrożeniach i pułapkach, które mogą spowodować, że testament pomimo jego sporządzenia zostanie uznany za nieważny.

Na czym polegają i co zrobić, aby ich uniknąć?

Jeśli interesuje Cię ten temat zapraszam do lektury niezbędnika spadkowego.

Jakie rodzaje testamentów w Polsce są uznawane za ważne?

Zasada przyznania pierwszeństwa woli spadkodawcy musi być ograniczona, tak aby spadkodawca mógł uzyskać odpowiednią ochronę. W tym celu ustawodawca wprowadził wymogi które musi spełniać dokument, aby mógł zostać uznany za ważny testament – są one różne w zależności od tego, z jakim konkretnie rodzaje testamentu mamy do czynienia.

WAŻNE!

Niezależnie od tego na który rodzaj testamentu zdecyduje się spadkodawca – aby mógł sporządzić ważny testament musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Spadkodawca nie może być zatem ani częściowo, ani tym bardziej całkowicie ubezwłasnowolniony. Ważnego testamentu nie może zatem sporządzić również … dwunastoletnie dziecko, które nie ma jeszcze zdolności do czynności prawnych.

W Polsce wyróżniamy dwie grupy testamentów:

• testamenty zwykłe – zaliczamy do nich testamenty holograficzne (własnoręczne), notarialne i allograficzne;

• testamenty szczególne – zaliczamy do nich testamenty ustne, podróżne i wojskowe.

Testament holograficzny (własnoręczny). Czy musi być w całości spisany odręcznie przez spadkodawcę?

Jedną z dwóch najpopularniejszych metod wyrażenia woli przez spadkodawcę jest spisanie testamentu odręcznego (własnoręcznego). Na pierwszy rzut oka taka forma wydaje się być najprostsza – każdy z nas może w dowolnym momencie swojego życia usiąść i wyrazić swoją ostatnią wolę właśnie poprzez odręczne spisanie testamentu, następnie schować go w zaklejonej kopercie z napisanem: „na wypadek śmierci” i być przeświadczonym, że jego ostatnia wola zostanie kiedyś uszanowana. Metoda ta jest jednak – w mojej ocenie, najbardziej zawodna, taki testament jest bowiem najprościej 'obalić’ w sądzie. Dlaczego?

Sporządzenie testamentu w niewłaściwej formie.

UWAGA!

Testament holograficzny musi zostać w całości spisany odręcznie przez spadkodawcę.

Testament nie może zostać sporządzony zatem:

• na komputerze czy maszynie do pisania i jedynie podpisany przez spadkodawcę;
• odręcznie przez inną osobę i jedynie podpisany przez spadkodawcę.

Takie testamenty są uznawane za bezwględnie nieważne. Do wymogów, jakie musi spełniać testament holograficzny zaliczamy również jego podpisanie przez spadkodawcę.

Ciekawostka!

O ile prawodawca w Polsce ustanowił ściśle określone wymogi dotyczące formy sporządzenia ważnego testamentu, o tyle brak jest jakichkolwiek wymogów dotyczących materiału na jakim ma zostać spisany ważny testament. Może to być zatem kartka papieru czy zeszytu, chusteczka higieniczna, kawałek drewna, a nawet…. ściana budynku. Takie przypadki również się zdarzały, a testamenty sporządzone w taki sposób były uznawane za ważne i na ich podstawie spadkobiercy zostawali powoływani do spadku.

Czy testament, który nie zawiera daty może zostać uznany za ważny?

Oczywiście idealną sytuacją jest taka, w której testament holograficzny zawiera wszelkie wymagane elementy. Nierzadko zdarzają się jednak sytuacje kiedy testament nie zostanie przez spadkodawcę opatrzony datą, lecz pomimo tego zostanie uznany przez Sąd za ważny i wiążący. Dzieje się tak przede wszystkim w sytuacjach, w których nie ma wątpliwości dotyczących zdolności spadkodawcy do sporządzenia ważnego testamentu tj. mamy pewność, że w chwili sporządzania dokumentu był świadomy i nie znajdował się pod przymusem osób trzecich, jak również kiedy jest to jedyny testament spadkodawcy, nie ma zatem konieczności ustalania tego, który z testamentów został sporządzony wcześniej, a który później.

Jak sporządzić testament notarialny i czy naprawdę warto?

Odpowiedź jest prosta i jednoznaczna.

Warto i sama najczęściej doradzam klientom wybór właśnie takiej formy rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci.

W zasadzie sporządzenie testamentu notarialnego nie ma minusów, zaś do niewątpliwych plusów zaliczamy to, że:

• koszt sporządzenia takiego testamentu jest bardzo niski, wynosi bowiem maksymalnie kilkaset złotych (od 50 do 300,00 zł). Taksy notarialne są regulowane ustawowo, a sama stawka pobrana przez notariusza zależy od treści testamentu np. tego czy odwołuje wcześniejszy testament, zawiera zapis windykacyjny, dokonuje wydziedziczenia.
• sporządzony w ten sposób dokument jest dokumentem urzędowym co czyni go najbardziej pewnym i najbezpieczniejszym rodzajem wyrażenia przez spadkodawcę ostatniej woli. Notariusz przed jego sporządzeniem, które następuje w formie aktu notarialnego weryfikuje tożsamość spadkodawcy oraz tzw. zdolność testowania, czyli zdolność do sporządzenia ważnego testamentu.  Ma to szczególnie istotne znaczenie, kiedy spadkodawca jest osobą w podeszłym wieku lub osobą schorowaną – notariusz ma obowiązek upewnienia się, że sporządzający testament rozumie powagę czynności, jaką stanowi sporządzenie testamentu, jak również że nie znajduje się pod naciskiem osób trzecich, co również nierzadko ma miejsce.
• sporządzenie testamentu notarialnego wyłącza możliwości zgubienia lub zniszczenia testamentu – jest bezpieczny w kancelarii notarialnej i w każdej chwili można uzyskać u notariusza jego odpis;
• obecnie istnieje olbrzymia łatwość ustalenia tego czy spadkodawca sporządził testament w formie aktu notarialnego – w Polsce funkcjonuje tzw. Notarialny Rejestr Testamentów. Ta ogólnopolska baza pozwala, aby osoba, która dysponuje aktem zgonu zmarłego mogła u dowolnego notariusza dowiedzieć się, czy zmarły sporządził za życia testament, co znacznie upraszcza i przyspiesza postępowanie spadkowe.

Czy testament notarialny musi być sporządzony w Kancelarii Notarialnej?

Testament może być sporządzony przed Notariuszem w dowolnym miejscu, sporządzenie nie musi mieć miejsca w Kancelarii notarialnej. Bardzo często notariusz sporządza testament np. w szpitalu czy hospicjum, gdy stan fizyczny stan spadkodawcy nie pozwala mu na osobistą wizytę w Kancelarii notarialnej. Dla sporządzenia ważnego testamentu nie ma znaczenia stan zdrowia, poza stanem świadomości i zachowaniem funkcji poznawczych – notariusz musi mieć pewność, że dana osoba wie, jakiej czynności prawnej chce dokonać.

Kolejne istotne pytanie, które przysparza wielu trudności: czy małżonkowie mogą sporządzić wspólny testament?

Niestety nie.

W Polsce nie ma możliwości sporządzenia przez małżonków wspólnego testamentu, a sporządzony w ten sposób testament jest uznawany za nieważny. Przyczyna takiego uregulowania jest bardzo prosta – testament stanowi wyraz ostatniej woli spadkodawcy – nie zaś spadkodawców, którzy nogą przecież mieć zupełnie inne zdanie dotyczące tego komu po śmierci ma przypaść należący do nich za życia majątek. Każdy z małżonków zatem musi osobno spisać swoją ostatnią wolę i zdecydować kogo ustanawia po sobie spadkobiercą.

Czy jest testament ustny i czy ta forma nadal jest spotykana?

Testament ustny, czyli allograficzny to testament sporządzany przez spadkodawcę w obecności urzędnika i dwóch świadków. Kodeks cywilny szczegółowo określa w obecności jakiego konkretnie urzędnika może zostać sporządzony i jest to:

• wójt, burmistrz, prezydent miasta
• starosta
• marszałek województwa;
• sekretarz powiatu lub gminy;
• kierownik urzędu stanu cywilnego.

Uwaga! Powyżej wskazane wyliczenie jest tzw. wyliczeniem zamkniętym. W praktyce oznacza to, że testament alograficzny nie może zostać sporządzony np. przed zastępcami wskazanych powyżej urzędników.  Sporządzenie testamentu ustnego przed zastępcą burmistrza czy kierownika urzędu stanu cywilnego…. powoduje jego nieważność.

Jak wygląda sporządzenie testamentu ustnego?

Następuje w formie protokołu, który jest odczytywany spadkodawcy oraz opatrzony datą i podpisami świadków. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać, wzmianka o tym jest zamieszczana w protokole wraz ze wskazaniem przyczyny braku możliwości dokonania podpisu, a sam podpis może zastąpić … odcisk palca.

Czy taka forma obecnie występuje? W trakcie mojej pracy zawodowej spotkałam się z nią dwa lub trzy razy przy czym udało mi się podważyć ważność takiego testamentu – został bowiem sporządzony przez zastępcą prezydenta miasta.

Ważne!

Osoby nieme lub głuche nie mogą sporządzić testamentu ustnego – nie mogą bowiem w takiej formie w sposób nie budzący wątpliwości wyrazić swojej woli.

Masz pytania lub wątpliwości – zadzwoń, napisz, umów się na spotkanie – pomogę.